Seroquel, Quetiapine en Alzheimer

Aflevering 8: anekdotes uit de gezondheidszorg. Lisa Lavendel woont in een verpleeghuis (Alzheimer). Als 1ste contactpersoon probeer ik de vinger aan de pols te houden. Toen ik ontdekte welk medicijn ze kreeg sloeg me de schrik om het hart. Niet het enige wat niet klopte zo bleek al gauw.

De (gediplomeerde) verpleegster was medicijnen aan het uitdelen in de huiskamer. Dat gaat volgens een strak protocol. Een af te sluiten (cijferslot) verrijdbare medicijnkast. Per bewoner een af te tekenen formulier welk medicijn wanneer is toegediend. En met een fel-groen hesje waar op de achterkant “niet storen” staat. Het zal hier toch niet gebeuren dat een bewoner een verkeerd medicijn krijgt toegediend! Wat kan er mis gaan zou je haast denken?

“Welke medicijnen krijgt Lisa?” vroeg ik net voordat ze begon, want anders mocht ik haar voorlopig niet meer storen immers.
“Kijk: 1 keer per dag Quetiapine.”
“Wat is dat?”
“Ze kreeg eerst Seroquel. Quetiapine is hetzelfde, maar merkloos en dus nog goedkoper.”
“Wat doet dat medicijn?”
“Het is een antipsychoticum.”
“Is Lisa psychotisch dan?”
“Dat weet ik niet, de verpleegarts heeft dat voorgeschreven, als je wilt weten waarom moet je maar even overleggen met haar.”

Thuisgekomen eerst maar eens op goegel gezocht wat dat medicijn inhoudt. Lees en huiver.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Quetiapine : “De FDA waarschuwt nadrukkelijk tegen gebruik van alle antipsychotica bij dementie”!!
En onder “wetenswaardigheden”: “Het patent van AstraZeneca op Seroquel verliep in 2011. In Nederland daalde de prijs met ruim 95%. In Amerika lopen er duizenden rechtszaken tegen fabrikant AstraZeneca, omdat Seroquel diabetes zou kunnen veroorzaken. Wegens off-label promotie betaalde de firma al 520 miljoen dollar boete.”

Daar word je natuurlijk al helemaal niet vrolijk van.
Maar eens verder neuzen dan. Dat leverde al gauw het volgende op:

“Van geen enkel antipsychoticum is werkzaamheid bij agitatie bij patiënten met de ziekte van Alzheimer aangetoond en bovendien zijn ze niet voor deze indicatie geregistreerd. Dit gecombineerd met het gegeven van ernstige bijwerkingen, maakt dat deze middelen niet in aanmerking komen voor de behandeling van agitatie bij de ziekte Alzheimer.”
Bron: http://gebu.artsennet.nl/Archief/Tijdschriftartikel/Quetiapine-en-rivastigmine-bij-de-ziekte-van-Alzheimer.htm

“Antipsychotica, waaronder quetiapine, kunnen vanwege hun anticholinerge werking de darmbewegingen verminderen en patiënten blootstellen aan potentieel ernstige complicaties.”
Bron: http://gebu.artsennet.nl/Archief/Tijdschriftartikel/Quetiapine-en-ischemische-colitis.htm

“Conclusie onderzoekers. Quetiapine en rivastigmine zijn beide niet effectief bij de behandeling van agitatie bij patiënten met dementie die zijn opgenomen in een verpleeghuis. In vergelijking met placebo geeft gebruik van quetiapine een significant grotere afname van de cognitie.
Bron: http://gebu.artsennet.nl/Archief/Tijdschriftartikel/Quetiapine-en-rivastigmine-bij-de-ziekte-van-Alzheimer.htm

En alsof dat nog niet genoeg was:
“Studies have shown that older adults with dementia …. who take antipsychotics (medications for mental illness) such as quetiapine have an increased risk of death during treatment.”
Bron: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/meds/a698019.html

Ik was werkelijk met stomheid geslagen. Was ik (en Lisa) hier in een scenario beland waar zelfs Robin Cook nog niet aan had gedacht?

Een middel toedienen met een contra-indicatie voor dementie? Met een verhoogde sterftekans? Met ernstige complicaties. Dat niet helpt om de verschijnselen waarvoor het gegeven wordt te verhelpen? En ook nog eens significante afname van cognitie veroorzaakt, juist iets wat de grootste uitdaging is om daar nog te redden wat er te redden is bij patiënten met Alzheimer.

Ik zal de lezer niet vermoeien met wat er daarna allemaal gebeurde. Kort samengevat:
Het kostte wat overredingskracht, maar Lisa gebruikt dit middel niet meer. En ze is er opgewekt onder.
De verpleegarts had niet veel anders te melden dan “Ik heb er wel goede resultaten mee bereikt”.

Dan maar naar het management dat nu een aantal vragen heeft openstaan.

a. Het is jullie beleid dat medicijngebruik altijd in overleg met de eerste contactpersoon is. Nu blijkt (ook bij rondvragen) dat dit niet standaard gebeurt. Hoe gaan jullie dat borgen?
b. Jullie gebruiken middelen in dit huis met een contra-indicatie voor dementie. Niet geregistreerd ook voor deze toepassing. Met een verhoogde sterftekans. En significante afname van cognitie. Is dit bekend? Hoe hoog is het gebruik in dit huis? Wat is jullie beleid in deze?

De tweede vraag is door het management spoorslags de “Vakgroep Ouderengeneeskunde” in geslingerd. De vakgroep en het management zijn ze nu al 2 maanden aan het broeden op een antwoord..

Ik zal ze toch niet wakker hebben geschud uit hun verdoving? Of zijn ze zo geagiteerd geraakt dat ze massaal aan de Quetiapine zijn en daardoor (ook) hun cognitieve vermogens sterk zijn afgenomen?

Algemeen: Er woedt al langer een (onbeslechte) discussie over het overmatig gebruik van psychofarmaca en antipsychotica in verpleeghuizen. Ze worden maar al te vaak ingezet om bewoners rustig te houden zodat ze met minder personeel toe kunnen.

Wat benchmarking/getallen:
Gemiddeld krijgen 33% van de bewoners in verpleeghuizen psychofarmaca (vallen antipsychotica onder). 22% van de bewoners krijgen antipsychotica. Er zijn huizen waar dit oploopt tot 50%. Dit kan ook 10% zijn. Die verschillen zijn niet toe te schrijven aan verschillen in populatie. Wel aan keuzen in beleid.
Bronnen:
http://www.npo.nl/radar/26-05-2014/TROS_1358230 (vanaf 7:16)
http://www.npo.nl/altijd-wat/07-10-2014/KN_1661775 (vanaf 11:35)
“Het effect van antipsychotica neemt af bij langer gebruik. De termijn voor het gebruik van deze medicijnen is daarom maximaal twaalf weken. In de praktijk worden de antipsychotica echter veel langer gebruikt. Een derde van de mensen met dementie die het voorgeschreven kregen gebruikte twee jaar of langer een antipsychoticum.”
Bron: http://www.alzheimer-nederland.nl/actueel/blogs/2014/mei/tips-over-antipsychotica-bij-dementie.aspx

N.B.: alle afleveringen uit deze serie zijn te vinden in de rechterkolom onder het kopje: “Anekdotes gezondheidszorg”.